Dat de waarheid absoluut is, alsof een ware uitspraak niets nodig heeft behalve de werkelijkheid om waar te zijn, is onhoudbaar en achterhaald.
Dat de waarheid volledig relatief is met als gevolg dat iedereen maar zelf kan bepalen wat waar is, is gevaarlijke onzin.
Maar hoe zit het dan wel?
Dit is een manifest. Dat betekent dat in bondige taal stelling wordt genomen en dat in dit stuk niet alles wordt uitgelegd of verantwoord. Zie daarvoor de overige teksten.
In bovenstaande zin is waarheid niet absoluut en is waarheid ook niet relatief. Dat betekent echter niet dat we beider visies ongestraft bij het vuil kunnen zetten. Want er zitten onmisbare elementen in zowel de absolute visie als in de relatieve.
Waarheid is relationeel en perspectivisch. Maar niet op de manier van de postmodernen. Het relationele van de waarheid lijkt eerder op het relationele in de relativiteitstheorie.
Bij Einsteins relativiteitstheorie zijn afstanden, lengtes, snelheden etc. geen absolute zaken, maar hangen ze af van de kenmerken van het systeem dat waarneemt. Alleen in relatie tot de plaats, snelheid etc. van het waarneemsysteem, hebben de grootheden betekenis en bepaalde waarden. Vandaar de naam relativiteitstheorie.
Waarheid is relationeel en perspectivisch op een vergelijkbare manier. En dat is radicaal anders dan postmodern relativisme.
- Want het betekent dat verschillende perspectieven niet ‘los zand’ zijn of vrij gekozen kunnen worden. Perspectieven hangen systematisch samen. Wat waar is vanuit het ene perspectief, hangt systematisch samen met wat waar is vanuit het andere perspectief.
- Het betekent dat deze perspectiviteit niets met subjectiviteit te maken heeft. Want wie of wat het perspectief ook aanneemt, datgene dat geconstateerd zal worden vanuit datzelfde perspectief is hetzelfde voor iedereen.
- De relationaliteit maakt dat waarheid kan verschijnen als relatief én als absoluut. Wordt relatie en perspectief genegeerd, dan is ze relatief aan onbekende (want genegeerde) dingen. Zijn alle condities waar ze afhankelijk van is, in het vizier, dan is ze in combinatie met deze condities absoluut.
Dit is een nieuwe visie. Het is fundamenteel anders dan we gewend zijn. Het is een wending in perspectief.
- Het perspectivisch zijn van waarheid is geen bedreiging van waarheid, maar het is een noodzakelijke voorwaarde voor waarheid. Het maakt het bestaan van waarheid juist mogelijk.
- In plaats van denken in termen van subjectief en objectief hebben we meer aan het denken in termen van het gedeeld zijn van perspectieven. We hebben meer aan het denken in termen van toegankelijkheid, geschiktheid, transparantie en bewustzijn van perspectieven.
- Waarheden staan niet buiten de werkelijkheid die ze beschrijven, ze zweven er niet boven, maar ze zijn onderdeel van de werkelijkheid. Ze zitten er als het ware middenin. Je kan alleen van (binnen)uit de werkelijkheid naar de werkelijkheid kijken.
Bovenstaande geldt voor álle soorten (communiceerbare) waarheid.
Het bovenstaande is niet moeilijk om te begrijpen omdat het theoretisch zo ingewikkeld is. Het is moeilijk om te begrijpen omdat het ons gebruikelijke geloofssysteem in de war schopt, inclusief vele vertrouwde (denk)gewoontes die er mee samenhangen.
En dat kan oncomfortabel zijn. Of meer dan oncomfortabel. Want ons geloofssysteem is het emotioneel verankerde conceptuele fundament van hoe we omgaan met de werkelijkheid en van hoe we overleven. Als dat aan het wankelen wordt gebracht, gaan onze verdedigingsmechanismes aan.
Maar ook al is het uitdagend, het is nodig:
- Om de verwarring over waarheid te boven te komen.
- Om gevaarlijke -of onzinopvattingen over de waarheid te bestrijden.
- Om onze omgeving en onszelf beter te begrijpen.
- Om een nieuwe gemeenschappelijke grond te vinden op basis waarvan we samen kunnen werken aan een goede toekomst van deze planeet.