Waarheid als communiceerbare waarheid, is gebaseerd op informatie. Ik denk dat dit inzicht de sleutel is voor het ophelderen van de verwarring rondom waarheid.
Hieronder leg ik kort uit waarom ik dit denk en waarom waarheid gebaseerd is op informatie.
Waarom waarheid gebaseerd is op informatie
Als ik over waarheid spreek, heb ik het over waarheid als communiceerbare waarheid. Niet over waarheid als werkelijkheid, want dat noem ik werkelijkheid. Ik heb het ook niet over waarheid als ervaring, directe beleving of openbaring. Dat noem ik ervaring, directe beleving of openbaring.
Ik heb het dus over waarheid als communiceerbare waarheid. Zo’n waarheid gaat ergens over. Het zegt iets over het onderwerp. Het zegt iets over datgene waar het over gaat.
En dat is precies wat informatie doet.
Iets over het onderwerp zeggen, is het wezenskenmerk van informatie: Luciano Floridi, bekend van zijn substantiële bijdrage aan de filosofie van informatie formuleert het als volgt: informatie is inhoud betreft een referent.(1)
Waarheid is informatie die waar is. Waarheid is dus gebaseerd op informatie. Natuurlijk is lang niet alle informatie waar. Alleen die informatie die overeenstemt met wat het geval is, kunnen we waar noemen.(2) Als selectie (of subset) van informatie, overerft waarheid de eigenschappen van informatie.
Om te begrijpen hoe waarheid werkt, moeten we dus begrijpen hoe informatie werkt.
Wat zijn de eigenschappen van informatie?
Informatie is zoals gezegd inhoud over datgene waar de informatie over gaat. Informatie is inhoud betreft de referent.
Informatie kan op alle mogelijke manieren over de referent gaan. Als de informatie over je moeder "95" is, kan dit haar leeftijd, gewicht of intelligentie betreffen. Het is in al die gevallen informatie. Maar per geval moet het eenduidig zijn op welke manier het over je moeder gaat. Per geval moet het op een specifieke manier over de referent gaan, anders zegt het niets en als het niets zegt, kan het geen inhoud zijn. Zonder de bepaling van de manier waarop het over de referent gaat, is er geen informatie.
Informatie kan over elke willekeurige referent gaan. Het kan over een baksteen gaan, over de economie van Luxemburg of over alle neutrino's in de kosmos. Het is in al die gevallen informatie. Maar per geval moet wel eenduidig zijn over welke referent het gaat. Per geval moet het helder zijn waarover het gaat. Zonder de bepaling waarover het gaat, is er geen informatie.
De manier waarop het over de referent gaat is bepalend. Over welke referent het gaat is bepalend. Deze twee zaken tezamen zijn doorslaggevend. Daarom geef ik dit een naam. De bepaling van de manier waarop de inhoud over de referent gaat, inclusief waarover het gaat, noem ik perspectief.
Zonder perspectief is er geen informatie. Er bestaat informatie vanwege het perspectief. Je kan ook zeggen: informatie is perspectivisch.(3)
Waarom informatie relationeel is
Informatie kan slechts inhoud bevatten van haar referent, als ze afhankelijk is van de staat van de referent. Alleen als de informatie anders zou zijn als datgene waar het over gaat (voldoende) anders zou zijn, bevat het inhoud over datgene waar het over gaat. Als het volstrekt onafhankelijk zou zijn van datgene waar het over gaat, bevat het geen inhoud. Dan is het geen informatie. Dan gaat het er niet over.
Informatie heeft een relatie met datgene waar het over gaat. Zonder die relatie is er geen informatie. Informatie is in deze zin noodzakelijkerwijs relationeel. Deze relationaliteit is haar ‘wezenskenmerk’.
Het perspectief is een uitdrukking van deze relatie, zoals die relevant wordt bij gebruik van de informatie.
Waarheid is relationeel en perspectivisch
Omdat informatie relationeel en perspectivisch is, heeft waarheid (als communiceerbare waarheid) die eigenschappen ook. Waarheid is relationeel en perspectivisch.
Dit is een conclusie waar menig filosoof nerveus van wordt. Het doet ze meteen denken aan verwerpelijke vormen van relativisme en aan het idee dat iedereen maar zelf kan bepalen wat waar is.
Gelukkig is dat in dit geval volslagen onterecht. Lees verder om er achter te komen waarom.
1) Floridi gebruikt de formulering "inhoud betreft een referent" als samenvatting van de vele verschillende definities van informatie. Dit moet niet verward worden met de definitie van semantische informatie die hij ontwikkeld en die in feite een deelverzameling beschrijft van het algemenere begrip informatie als inhoud betreft een referent.
2) Sommige informatiefilosofen (Zoals Dretske en Floridi) betogen dat informatie altijd waar is. De onware informatie die we overal aantreffen is geen echte informatie net zoals een plastic lokeend geen echte eend is. In het alledaags spraakgebruik wordt hier anders mee omgegaan en in de praktijk is dit een onwerkbare definitie omdat we strikt genomen nooit voor de volle 100% zekerheid hebben of iets waar is. En dat zou betekenen dat je het in al die gevallen geen informatie mag noemen, maar "potentieel informatie" of iets in die geest. Daarom accepteer ik een ruimere opvatting, waarbij we vervolgens nog kunnen aangeven of het waar of onwaar is. Ik versta onder informatie dus ook beweringen waarvan we je niet zeker bent of het waar is.
3) Dit leidt niet tot een "everything goes" relativisme of perspectivisme dat geassocieerd wordt met Nietzsche en de postmodernen, om vele redenen die worden uitgelegd in de verschillende artikelen.