In deze site over waarheid staan moeilijke woorden. Daardoor kan het lijken alsof waarheid iets moeilijks is.
Maar dat valt gelukkig mee. Een uitleg in begrijpelijke taal.
Als je precies wil zijn over een ingewikkeld onderwerp, is de moeilijke taal niet helemaal te vermijden. Veel artikelen op deze site zijn daarom niet echt gemakkelijk.
Maar waarheid gaat ons allemaal aan. Als we heel verschillend over haar denken, blijven we langs elkaar heen praten. Dus we schieten er weinig mee op als een preciezer waarheidsbegrip alleen begrepen kan worden door een kleine groep mensen (die het leuk vinden om moeilijke woorden te gebruiken).
Kortom, we hebben pas echt wat aan een update van waarheid, als het begrijpelijk is voor ons allemaal.
Gelukkig kan de kern van het verhaal uitgelegd worden zonder moeilijke taal. Want de kern van het verhaal is vrij simpel.
Die kern gaat ongeveer zo:
"
Waarheid bestaat. De achterliggende waarheid geldt voor iedereen. Maar voor waarheid is meer nodig dan alleen een ware uitspraak, ware theorie of ware informatie.
Een voorbeeld. Omdat we een afspraak hebben over hoe lang een meter is, kunnen we zeggen of het waar is dat de Eiffeltoren 317 meter hoog is. Zonder zo'n afspraak of aanname lukt dat natuurlijk niet. Andere afspraken die we nodig hebben, leggen bijvoorbeeld vast hoe tellen werkt, zeggen dat elke meter die we tellen in dezelfde richting moet zijn en beschrijven wat hoog betekent etc.
Ook condities maken uit. Of het waar is dat de Eiffeltoren 317 meter hoog is, hangt er wel vanaf of hij niet gesmolten is vanwege een te hoge temperatuur. Dus alleen onder bepaalde condities (zoals een bepaalde temperatuur) is het waar dat de Eiffeltoren 317 meter hoog is.
Kortom: afspraken, aannames en condities maken verschil en zijn dus van belang voor waarheid.(1)
Deze afspraken, aannames of condities noem ik perspectief. Ze zorgen voor dingen zoals taal, tellen en logica. Ze zorgen ervoor dat het duidelijk is waar informatie over gaat. Ze zorgen ervoor dat het duidelijk is hoe het er over gaat (of het bijvoorbeeld in meters, yards of voeten wordt vastgelegd).
Ware informatie hangt samen met het perspectief. Want dezelfde informatie kan vanuit een ander perspectief onwaar te zijn.
Als we de meter half zo lang hadden gemaakt, was de Eiffeltoren 634 'meter' hoog geweest. Dan was het dus niet waar geweest dat de Eiffeltoren 317 meter hoog is.
Op een warme zomerdag is de Eiffeltoren hoger dan 317 meter (omdat het staal uitzet door de warmte) en op een koude winterdag is hij lager. Een verschil in perspectief (bijvoorbeeld door een andere afspraak of door andere condities), kan ertoe leiden dat iets anders waar is. In deze zin is wat waar is, afhankelijk van het perspectief.
Voor waarheid heb je dus niet alleen informatie nodig en het onderwerp waar het over gaat (de Eiffeltoren zelf). Je hebt ook het perspectief nodig. Als je het perspectief hebt, weet je waar het over gaat. Dan weet je de betekenis. Dan kan je kijken in de werkelijkheid of de informatie klopt. Dat waarheid afhangt van het perspectief is dus geen probleem. Door het perspectief kan je juist helder met waarheid werken.
Het bovenstaande geldt niet alleen voor makkelijke onderwerpen zoals Eiffeltorens. Het geldt ook voor moeilijkere zoals 'liefde', 'vrijheid' en 'democratie'. Het werkt daar precies zo, alleen gaat het sneller mis.
Dat het daarmee sneller mis gaat is logisch. Want over hoe het werkt met makkelijke onderwerpen, hebben we op school allemaal hetzelfde geleerd. Bij de moeilijke onderwerpen ligt dat anders. De perspectieven die men daarvoor gebruikt zijn vaak verschillend en worden vaak niet duidelijk uitgelegd. Daarom is het moeilijker om over zulke onderwerpen precies te communiceren. En gaat het vaker mis.
We kunnen veranderen van perspectief. Dit kan letterlijk. Want we kunnen een huis van buiten of van binnen bekijken. Maar het kan ook figuurlijk: we kunnen een bank interpreteren als financiële instelling of als iets om op te zitten.
Maar gelukkig werkt het perspectief als de legenda van informatie en legt het de betekenis vast. Zo heeft een uitspraak met het bijbehorende perspectief toch een vaste betekenis.
Gebruiken we hetzelfde perspectief? Dan snappen we elkaar!
Maar als we vergeten te controleren of we hetzelfde (of het bedoelde) perspectief gebruiken, dan praten al gauw we langs elkaar heen. En dat gebeurt vaak voor je het in de gaten hebt. (Is iedereen het er wel over eens dat de antennes op de Eiffeltoren géén onderdeel van de toren zijn?)
We kunnen ons op vele manieren vergissen in perspectieven. We kunnen op veel manieren in de war zijn over perspectieven. Ook kunnen we elkaar misleiden door stiekem te knoeien met perspectieven. Daarom is het zo belangrijk om erop te letten.
Ware informatie kunnen we vastleggen en communiceren. Maar het is afhankelijk van het perspectief. Je moet wel het juiste perspectief gebruiken; je moet wel helder zijn over hoe je het bedoelt.
De achterliggende waarheid is de combinatie van de informatie met het bijbehorende perspectief en het onderwerp waar het over gaat.(2) Het is dus niet alleen een uitspraak of een theorie. Maar het is de informatie, het perspectief en het onderwerp waar het over gaat bij elkaar.
Het perspectief kunnen we aanwijzen, maar nooit helemaal vastleggen. Daarom kunnen we de absolute achterliggende waarheid nooit helemaal vastleggen. Verder kunnen we ons gemakkelijk vergissen in het perspectief. Daarom zijn wetenschappers (en alle verstandige mensen) meestal voorzichtig in het claimen van het hebben van de absolute waarheid.
Dit vergissen gebeurt al vrij gemakkelijk bij Eiffeltorens. Het gebeurt nog makkelijker bij onderwerpen zoals liefde, vrijheid en democratie.
Voorzichtig zijn over absolute waarheid is dus verstandig, zo niet noodzakelijk. Als er onvoorzichtig mee wordt gedaan, is de kans groot dat wordt 'gespeeld' met perspectieven of dat er wordt misleid. Dus let dan goed op.
We moeten dus met het claimen van absolute waarheid enorm oppassen.
Maar dit betekent niet dat er geen absolute waarheid is. De absolute (achterliggende) waarheid is er wel. Het is de combinatie van informatie, perspectief en waar het over gaat.(3)
We hebben vaak niet door dat we perspectieven gebruiken omdat het vanzelf gaat. Maar in de praktijk werken we met informatie én met perspectieven.
Vergeet niet: perspectieven worden niet altijd perspectieven genoemd. Sterker nog: perspectieven worden vaak helemaal niet genoemd. Want perspectieven worden vaak vergeten. Maar hoe bewuster en preciezer we zijn met perspectieven, hoe beter we kunnen communiceren.
Het is niet toevallig dat onze stevigste waarheden die van de wetenschap zijn. Want in tegenstelling tot in het dagelijks leven (of bijv. in de politiek) wordt in de wetenschap geprobeerd perspectieven precies te beschrijven. Zodat we precies weten waar het over gaat en hoe we kunnen controleren of het klopt.
Het is ook niet toevallig dat onze meest precieze waarheden die van de bètawetenschap zijn. Want het is gemakkelijker om precies te zijn over elektronen dan over liefde. Maar in beide gevallen werkt het hetzelfde: perspectieven zijn de sleutel voor de betekenis. En als we hetzelfde perspectief gebruiken, slaagt de communicatie.
Kortom, de absolute waarheid bestaat, maar staat niet in een zinnetje. Want de waarheid die in een zinnetje staat, is nog afhankelijk van het perspectief.
Dus vraag je je af hoe het zit met de waarheid? Vergeet vooral het perspectief niet!
"
De academisch filosoof mist in bovenstaand verhaal ongetwijfeld de nodige nuances, verwijzingen en detaillering. Veel zaken worden alleen in hoofdlijnen neergezet. En er zijn vragen bij te stellen.
Sommigen van die vragen leiden tot ingewikkelde kwesties. Wat betekent het eigenlijk dat waarheid bestaat, en wat betekent bestaan eigenlijk? Op dit soort kwesties ga ik uitgebreid in. Maar ze horen niet in een eerste uitleg thuis en daarom staan ze hier niet.(4)
Wat er wel staat, is een hoofdlijn en die klopt in hoofdlijn. De moeilijke kwesties en verfijnde versies zijn belangrijk, maar niet voor iedereen. Ze zijn vooral belangrijk voor de liefhebber, de scherpslijper en de filosoof. Zolang deze zaken de kern van ons huidige probleem met waarheid niet raken, bewaar ik ze voor een latere ronde die bedoeld is voor degenen die dieper willen gaan.(5)
De crux van dit artikel is dat waarheid een concept van ons allemaal is. We hebben een probleem als we er niet meer hetzelfde onder verstaan. Dus als we proberen verbeteringen aan het concept door te voeren, moet dit tot een begrijpelijk verhaal leiden.
Ik hoop dat het bovenstaande verhaal zo'n verhaal kan zijn. Als het zou bijdragen tot meer bewustzijn van perspectief en tot meer transparantie, dan denk ik dat de waarheid en ons begrip ervan, erop vooruit is gegaan. En als ik daaraan heb kunnen bijdragen, ben ik de gelukkigste man op aarde.
En liefhebbers, scherpslijpers en filosofen: met jullie discussieer ik graag verder over de 'nitty gritty' van de verfijnde versie!
(1) Ware uitspraken, theorieën of (in het algemeen) informatie, bestaan dankzij afspraken, aannames of condities waaraan wordt voldaan. Afspraken, aannames of condities zijn vereist om (communiceerbare) waarheid mogelijk te maken.
(2) Het gaat tenslotte om (de eigenschappen van ) het onderwerp. Dus behalve informatie en perspectief, is het onderwerp waar het over gaat (en zijn eigenschappen), bepalend voor wat waar is.
(3) Je kan de vraag stellen: is het bovenstaande verhaal waar? Zoals bij alle informatie, hangt de waarheid ook bij het bovenstaande verhaal af van het perspectief. Maar het perspectief dat ik gebruik, is voor het overgrote deel bepaald door de betekenissen van woorden die we op school hebben geleerd en door alledaagse ervaringen die daaraan ten grondslag liggen.
Oftewel, het perspectief is grotendeels hetzelfde als van dat van u. Er zijn mensen die denken dat het een probleem is dat het perspectief belangrijk is voor waarheid, maar zij vergissen zich. Zonder perspectief bestaat er geeneens waarheid en zolang we hetzelfde perspectief gebruiken, begrijpen we elkaar.
Dus nogmaals, het perspectief van bovenstaand verhaal is grotendeels hetzelfde als dat van u. Mogelijke verschillen, bijvoorbeeld bij het begrip waarheid en het begrip perspectief, heb ik geprobeerd uit te leggen. Ik hoop het hiermee mogelijk te maken dat de lezer toch (vrijwel) hetzelfde perspectief kan gebruiken als ik heb gebruikt. En in dit verhelderen van de verschillen kan er altijd iets mislopen en dan is helaas de communicatie niet succesvol geweest. Denkt u dat dit het geval is? Dan hoor ik graag van u! (Zie het formulier hieronder.) Misschien kan ik helderder zijn in het toelichten hoe ik zaken bedoel.
Verder kan het altijd zijn dat ik (ondanks alle inspanningen en checks om dat te voorkomen) ergens een vergissing heb gemaakt. Als dat zo is, klopt er iets niet helemaal, ook als de interpretator hetzelfde - en het juiste - perspectief gebruikt. Ook in dat geval hoor ik graag van u. Want dan wil ik het graag verbeteren. Het laatste wat ik wil is vergissingen verspreiden. Ik wil juist verwarring voorkómen.
(4) Sommige zaken vindt u elders op deze site. Maar dit is slechts een taste van het complete verhaal. En hier kan ik helaas niet uitputtend zijn betreft al deze kwesties.
(5) Zo kan ik het heel tof vinden hoe deze benadering meteen een genuanceerd antwoord is op het realisme-idealisme debat, of hoe deze benadering logisch samenhangt met oosterse denkwijzen en een notie van non-dualiteit. Maar of zulke analyses het bredere publiek helpen om te verhelderen hoe waarheid werkt, is nog maar de vraag.